• • O harfiyle gösterilen ve organik horizon (katman) adı verilen toprağın en üstteki ince bölümünde genelde ayrışmamış veya az miktarda ayrışmış olan bitki kalıntıları ve canlı artıkları bulunur. Organik katman da kendi içinde üç ayrı katmandan oluşur: Bitki örtülerinin şekillerinin rahatlıkla tanımlanabileceği yaprak, dal parçalarından oluşan O₁, ayrışmanın daha fazla olduğu fakat hâlâ bitki kalıntılarının görüldüğü O₂ve mineral toprağın üzerinde tamamen ayrışmış organik tabakanın yer aldığı O₃katmanlarından oluşur.^[3]

• • Organik katmanın hemen altında A horizonu yer alır. Bu katman organik maddenin toprakla karıştığı katmandır. Organik maddece zengin olduğu için rengi oldukça koyudur. A katmanı toprak için biyolojik ve kimyasal faaliyetlerin büyük bölümünün meydana geldiği makine odasıdır (örneğin bitki artıklarının ve köklerinin çürüdüğü, toprak besin maddelerinin ortaya çıktığı, organik asitlerin ve mineral reaksiyonların oluştuğu vb.).^[4]

•  • O ve A katmanları birlikte toprağın en verimli kısmı olan üst toprağı oluşturur. Bu üst toprak tabakası erozyon veya yanlış insan aktiviteleri sonucu yok olduğunda toprağın ekolojik potansiyelinin büyük bölümü de yok olur ve aralarında atmosferde sera gazı etkisi yapan karbonun depolanması gibi çok sayıda ekosistem hizmetlerini sağlıklı olarak yerine getiremez. Üst toprak zamanla yeniden üretilse de eğer tam olarak bozulmamışsa, asıl durumunu kazanması yüzlerce yıl sürer.^[5]

• • O ve A katmanlarının hemen altında yıkanma nedeniyle rengi ağarmış, kaba bünyeli eluvial veya E horizonu (katmanı) yer alır. Eluvial terimi, Latince “yıkamak” anlamına gelir. Bu anlamına uygun olarak, E katmanı, minerallerin topraktan suyla süzülerek ayrıldığı tabaka olarak tanımlanır. Yerçekimi aracılığıyla E katmanından aşağı doğru inen su, demir, alüminyum oksit ve bazı killer içeren dayanıksız besin ve minerallerin bazılarını çözer. Filtreleme, mineral konsantrasyonlarının azalmasına neden olur. Bu da E tabakasına daha hafif, yıkanmış bir görünüm kazandırır. Bazı mineraller, örneğin kuvars gibi çözünmediğinden bu dirençli minerallerin konsantrasyonları, E katmanında artar. Özellikle yağışlı bölgelerde ve ormanlık arazilerde belirgin olarak bulunan E katmanı kurak bölge topraklarında bulunmaz.^[6] Bu horizon iklim nedeniyle Türkiye topraklarında çok nadirdir.

• • E horizonunda çözülen minerallerin suyla birlikte oluşturduğu B horizonu, bir sonraki katmana doğru hareket eder. Bu katman ayrıca alt toprak olarak da bilinir. B katmanı, kil, demir ve alüminyum gibi E horizonundan yıkanarak gelen mineralleri biriktirir. Mineral birikimi arttıkça B katmanı, daha fazla olan mineralin özelliğine göre çarpıcı bir renk alır.^[7]

• • B katmanından sonra toprağı oluşturan süreçlerin etkisinin en az olduğu C katmanına ulaşılır. Bu katman sert veya düşük düzeyde ayrışmış ana kayanın hemen üzerinde yer alır ve dolayısıyla ana kayanın özelliklerini yansıtır. Ayrışma yüksektir, altta yatan kayacın yıpranmış bloklarını içerebilir.^[8]

• • Son olarak, ayrışmaya uğramamış sert ana kayadan oluşan R katmanına ulaşılır. Ana kaya genellikle süreklidir.^[9]

Kaynaklar:

^[1] Barış Mater. Toprak Coğrafyası, (İstanbul: Çantay Kitapevi. 1998), 100.

^[2] Alberto Orgiazzi ve ark., Global Soil Biodiversity Atlas. (Luxembourg : Publications Office of the European Union, 2016), 10.

^[3] İbrahim Atalay, Toprak Coğrafyası, (İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1989), 225.

^[4] Robert Kaufmann ve Cutler Cleveland, Enviromental Science, (New York: McGraw-Hill Companies, 2016), 326.

^[5] Global Soil Biodiversity Atlas, 11.

^[6] Kaufmann ve Cleveland, Enviromental Science, 326.

^[7] A.g.e.

^[8] Atalay, Toprak Coğrafyası, 226.

^[9] A.g.e.