• • Mikro ve mezofauna, mikroorganizma ve mikrobiyal tüketicilerin (ki bunlar toprak organik maddesi döngüsünde etkindirler) sayılarını ve aktivitelerini düzenlerler. Böylece ölü örtünün parçalanarak mineral toprağa karışmasını sağlarlar. Mezo-makrofauna aktiviteleri ile diğer toprak canlıları üzerinde etkili olan mikrohabitatlar oluştururlar. Bu grubu genel olarak karınca, termitler ve solucanlar oluşturur ve bunlara diğer organizmaların da besin kaynaklarından yararlanabilmesini doğrudan veya dolaylı olarak kontrol ettikleri için ekosistem mühendisleri de denir.^[6],[7]

 

• • 1 mm'den küçük mikrofaunalar toprak faunasının en küçük canlılarıdır ve sadece mikroskop ile görülebilirler. Mikrofauna grubundaki en önemli iki toprak canlısı nematodlar (yuvarlak solucan) ve protozoalardır (tek hücreli canlı türü). Hareket etmek için parçacıkların etrafını saran ince su tabakalarına ihtiyaç duyan yuvarlak solucanlar özellikle kumlu topraklarda yaygın olarak bulunur. Tek hücreli protozoalar ise küçük ve çeşitli şekillerdedir. Enerjilerini organik karbon kaynaklarından sağlarlar, ayrışmış organik maddelerin küçük bölümleri, bakteriler ve diğer küçük canlılar ile beslenirler. Toprak ekosistemi içinde en fazla bakteri tüketen canlılardır. Protozoalar toprak ekosisteminin önemli bir grubudur. Otçul (herbivor, bakteri ve diğer birincil üreticilerle beslenirler) protozoalar ayrıştırıcılar olup organik maddenin ayrışmasını / döngüsünü sağlarlar.^[8],[9],[10]

 

• • Topraklarda ayrıca üç ana tür mikroflora bulunur. Bunlar bakteriler, mantarlar ve virüslerdir. Bakteriler genellikle 1mm’inin 1000’de biri boyutta (1mikronmetre) tek hücreden oluşan küçük organizmalardır. Toprakta muazzam sayıda ve çeşitlilikte bakteri bulunur. Bir çay kaşığı verimli toprak genellikle 100 milyon ile 1 milyar arasında bakteri içerir. Bu, her iki dekarda bir ineğin kütlesi kadar ağırlığa eşittir. Her dönüm toprakta bir ton mikroskobik bakteri aktif olabilir. Bakteriler; kayaların, minerallerin ve organik maddenin ayrıştırılması ve besin döngüsü gibi toprakta gerçekleşen yaşamsal dönüşümlerin parçasıdırlar.^[11]

 

• • Karbon ve enerji temini için topraktaki canlı ve ölü maddelere ihtiyaç duyan mantarlar sağlıklı toprakta yaygın bulunur. Mantarların en önemli rolleri hücre dışı enzimleri ile organik maddenin ayrışmasını sağlamaktır. Toprak mantarları içinde mikoriza mantarları özel bir yer tutar. Tüm bitkilerin yaklaşık yüzde 80 ila 90'ı hif ağları oluşturarak simbiyotik mikoriza mantar ilişkileri oluşturur. Hifler, çoğu bitki kök kıllarının çapının yaklaşık 1/60'ı kadardır ve bitkinin ürettiği şeker karşılığında bitkinin azot, fosfor, mikro besinler ve su almasına yardımcı olur. Diğer önemli rolleri ise toprak parçacıklarını bağlayarak toprak parçacıklarını stabilize etmek ve mikroplar ile beslenen toprak faunasına besin sağlamaktır.^[12],[13]

 

• • Virüsler toprakta yaşayan en küçük en basit canlılardır. Tüm virüsler parazittir, yani diğer flora ve faunalar üzerinde yaşarlar. Toprak virüsleri, hem konakçıdan konakçıya gen transfer etme yeteneği hem de potansiyel bir mikrobiyal ölüm nedeni olarak toprak biyolojik topluluklarının ekolojisini etkileyebildiklerinden büyük önem taşırlar. Toprakta bir dizi bitki, böcek ve insan virüsü bulunabilir. Virüslerin sayısını etkileyen toprak koşulları nem, toprak kümelerinin ve yapısal birimlerin yüzeyleri ve bitkilerin kök sistemleridir.^[14]

 

• • Mesofaunalar toprakta ya da toprak yüzeyindeki organik atıklarda yaşan boyları 0.1 mm-2 mm arasındaki olan tüm omurgasız canlıları kapsar.^[15] Bazı akar (böcekçik, mite), eklembacaklı, beyaz kurt ve sıçrarkuyruklu türleri bu gruba girer. Mesofaunalar mikroorganizmalar, hayvansal materyaller, canlı veya çürümüş bitkisel materyaller, mantarlar, algler, likenler, sporlar ve polenler dâhil olmak üzere çok çeşitli malzemelerden beslenirler. Karbon döngüsünde önemli bir rol oynarlar ve iklim değişikliğinin etkilerine karşı kırılganlardır.^[16]

 

• • Çürüyen bitki materyali ile beslenen türler beslenme yoluyla kökleri sistemden çıkararak toprakta drenaj ve havalandırma kanallarını açar. Mesofauna toprağı yeniden şekillendirme yeteneğine sahip değildir ve bu nedenle, topraktaki oyuklar veya kanallardaki mevcut gözenek boşluklarını kullanırlar.^[17]

   

• • 2 mm’den büyük olan canlılara makrofauna denir. Bu grup porsuk, tavşan ve yer sincabı gibi yaşamlarının bir kısmını toprakta geçiren büyük hayvanları ve köstebek, salyangoz, sülük, toprak solucanları, karınca, kırkayak gibi tüm yaşamlarını toprakta geçiren diğer canlıları içerir. Makrofauna toprak içindeki hareketleri ile toprağın parçalanması ve dağıtılmasında önemli bir rol oynar. Bu hareket toprak yapısını gevşetir, toprağın havalanmasına ve drenajın gelişmesine katkıda bulunur. Ayrıca beslenme artıklarını toprağa bıraktıklarından toprak organik maddesinin gelişmesine katkı sağlarlar. Ayrıca beslenme ve gezinme etkinlikleri nedeniyle toprak mikroorganizmaları toprak içine dağılır.^[18]

 

• • Makrofauna grubunda yer alan toprak solucanları dünyanın bütün topraklarında hatta Antarktika da bile bulunur ve toprak verimliliğine katkı sağlayan organizmalardır.^[19] Solucanların bitki kalıntılarını ve çeşitli ayrımlaşma aşamalarındaki organik maddeleri yiyerek ürettiği gübre besleyicilik açısından çok zengindir. Toprak kazma etkinlikleri sayesinde iyi bir toprak yapısı oluşmasına yardımcı olur. Hatta kimi solucan türleri vermikompost olarak adlandırılan solucan organik gübresi üretiminde kullanılır.^[20] Ancak yanlış gübreleme, ziraai mücadele kimyasalları kullanımı nedeniyle tarım topraklarımızdaki canlılık çok düşük düzeydedir. Bu da verimliliği olumsuz yönde etkilemektedir.

 

Kaynaklar:

^[1] “Global Soil Biodiversity Atlas,” European Soil Data Center, European Commission, erişim Haziran 2018, https://esdac.jrc.ec.europa.eu/content/global-soil-biodiversity-atlas, 30-31.

^[2] “Toprak Ekolojisi,” TEMA, erişim Haziran 2018, http://toprak.tema.org.tr/web_20002_1/neuralnetwork.aspx?type=1634

^[3] Belirli bir bölgede yaşayan hayvanların tümüne verilen ortak ada fauna, bitkilere verilen ortak ada ise flora denir.

^[4] D.C. Coleman,  Crossley  Jr.  ve  D. A.  Hendrix,  2004.  Fundamentals  of  Soil  Ecology, second ed., (New York: Academic Press, 2004), 78.

^[5] R.D. Bardgett, The  Biology  of  Soils:  A  Community  and  Ecosystem  Approach, (Oxford: Oxford University Press, 2005), 162.

^[6] Meriç Çakır ve Ender Makineci, “Toprak Faunası: Sınıflandırılması ve Besin Ağındaki Yeri,” Journal of the Faculty of Forestry 61, no. 2, (2011): 47.

^[7] “Toprak Canlıları, “TEMA, erişim Haziran 2018, http://toprak.tema.org.tr/web_20002_1/entitialfocus.aspx?primary_id=9081&type=1633&target=categorial1&detail=single&sp_table=&sp_primary=&sp_table_extra=&openfrom=sortial

^[8] “Global Soil Biodiversity Atlas,” 30-31.

^[9] S.H. Hallett ve S.P. Caird,” Soil-Net: Development and Impact of Innovative, Open, Online Soil Science Educational Resources,” Soil Science 182, no. 5, (2017): 188-201.

^[10] “1

^[11] A.g.e.

^[12] P.C. Ruiter ve  J.C. Moore, “Food-Web Interactions,” Encyclopedia of Soils in Environment ed. D. Hiller ve ark. içinde (New York: Academic Press, 2004), 59-67.

^[13] Bardgett, The  Biology  of  Soils, 58.

^[14] A.g.e.

^[15] "Macrofauna and Mesofauna," National Soil Resources Centre, erişim Haziran 2018, http://www.soil-net.com/dev/page.cfm?pageid=secondary_intro_livingbeing_b&loginas=anon_secondary.

^[16] Julia Seeber, "Drought-induced reduction in uptake of recently photosynthesized carbon by springtails and mites in alpine grassland," Soil Biology and Biochemistry 55, (Aralık 2012): 37–39.

^[17] J. Hassink ve ark, "Relationships between habitable pore space, soil biota and mineralization rates in grassland soils" Soil Biology and Biochemistry 25, no. 1, (1993): 47–55.

^[18] Hallett ve Caird, “Soil-Net,” 193.

^[19] “Toprak Canliları”

^[20] A.g.e.