• Toprağın bu özelliğini anlamak için bilim insanları toprak taneciklerini büyüklüklerine göre sınıflandırır. Ana kayanın ayrışması ile oluşan toprak tanecikleri büyüklüklerine göre kaba kum (çapı 2-1 mm), orta kum (1-0,5 mm), kum (0,5-0,25 mm), ince kum (0,25-0,1 mm), çok ince kum (0,1-0,05 mm), mil/silt (0,05-0,002 mm) ve kil (0,002 mm'den küçük) olarak gruplandırılır. Toprak taneciklerinin topraktaki oranları toprağın dokusunu (tekstürünü) oluşturur.^[2] Bu terim toprak analizleri ile ilgilenen bilim ve mühendislik alanlarında “toprak bünyesi” olarak tanımlanır.

• Toprak dokusu toprağın ince veya iri taneli olduğunu anlatır. Toprağın taneciklerine göre sınıflandırılması gelişigüzel bir sınıflama olmayıp, aksine toprağa kazandırdıkları özelliklere göre yapılmıştır. Toprağın dokusu, toprağın su geçirgenliğini, su tutma kapasitesini, havalanmasını, kökün yayılışını ve besin maddesi ekonomisini etkiler. İnce bünyeli toprakların içindeki kil miktarı arttıkça su tutma kapasitesi artar ancak havalanması zorlaşır. Bu nedenle kök gelişimi zayıflar. Kaba bünyeli topraklar ise, bu sayılan özelliklerin aksine sahiptir. Bu nedenle, genellikle kumlu toprakların· suyu kolay geçirdiğini, havalandırılmasının kolay olduğunu, kökün gelişmesi ve işleme bakımından “çok iyi” olduğunu; ancak, besin maddeleri bakımından fakir olduğunu ifade edilir.^[3]

• Toprak dokusunu belirlemek için tekstür üçgeni kullanılır. Üçgenin her bir kenarının üzerinde kum, silt ve kum yüzde değer olarak 0’dan 100’e kadar gösterilmiştir. Mekanik analizden elde edilen kum, silt ve kil fraksiyonları değerleri bu diyagrama uygulanır. Üç hattın kesişme noktasının düştüğü alan o toprağın bünyesini=tekstürünü gösterir. Örneğin %20 kil, %45 silt ve %35 kum içeren bir toprağın bünye sınıfı “tın” adını alır ve tınlı toprak olarak ifade edilir. Başka bir örnek %60 silt, %30 kil ve %10 kum içeren bir toprağın tekstür sınıfı “siltli killi tın”dır.^[4]

• Topraklar önce kumlu, tınlı ve killi olmak üzere üç gruba ayrılır. Bu gruplar da daha sonra kendi aralarında on iki bünye sınıfına bölünür. Bir toprağın bünye sınıfı belirlendikten sonra toprağı tarımsal olarak daha uygun hale getirmek için toprak bünye yapısında iyileştirme çalışmaları yapılır. Ağır bünyeli killi topraklarda kum veya daha iri boyutta kum veya daha iri boyutta pomza, zeolit gibi kayaç ve mineraller toprak düzenleyicileri olarak kullanılır.^[5]

Kaynaklar:

^[1] Robert Kaufmann ve Cutler Cleveland, Enviromental Science, (New York: McGraw-Hill Companies, 2016).

^[2] M. Ashman ve G. Puri, Esssential Soil Science: A Clear and Concise Introduction to Soil Science, (New York: Blackwell Publishing, 2002), 28-29.

^[3] Necmettin Çepel, Toprak İlmi Ders Kitabı, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, 1988), 79.

^[4] R. Karaman, R. Brohi, M. Müftüoğlu, T. Öztaş ve M. Zengin, Sürdürülebilir Toprak Verimliliği, (Çorum: Koyulhisar Ziraat Odası Kültür Yayınları, 2012), 5.

^[5] H. Nalbant, “Uygun Olmayan Fiziksel Koşullara Sahip Toprakların Toprak Düzenleyiciler İle İyileştirilmesi Üzerine Bir Araştırma” (Doktora Tezi, Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ, 2013).