Büyüyen Kentler, Artan Nüfus

İnsanlık tarihi boyunca dünya nüfusunun büyük değişimlerin gösterdiği birçok dönüm noktası oldu. Bu dönüm noktalarının ilki insanın alet yapmayı öğrenmesi (bir kaç yüz bin yıl öncesi), ikincisi tarımın keşfedilip (günümüzden yaklaşık 10.000 yıl önce) insanın düzenli gıda üreticisi haline gelmesiyle üçüncü büyük değişiklik ise Sanayi Devrimi ile yaşandı. Sanayi Devrimi, dünya nüfusunda önemli bir sıçramaya ve ilk büyük şehirleşme dalgasına yol açtı. Günümüzde ise nüfus artışı ve kentleşmede yaşanan en güçlü kırılma 1950’lerde yaşanan ve günümüzde hâlâ devam eden Yeşil Devrim’le oldu. Endüstriyel ölçekte kimyasal böcek ilaçlarının (pestisitler) ve kimyasal gübrelerin kullanılması, makineleşme ile toprak kullanım alanının önceden görülmemiş boyutlarda genişlemesi ve gıda üretiminin sanayileşmesi ile nüfus hızla arttı. 1900’lü yılların başında 1.5 milyar olan nüfusun 3 milyarı bulması 160 yıl sürmüşken, 6 milyara ulaşmak ise sadece 30 yıl sürdü. İstanbul, Tokyo ve Mexico gibi kentler 40 km çapında alanlara yayıldılar.¹ Endüstrideki makineleşmenin ve ileri teknolojinin yeni çalışma alanları oluşturmasıyla şehirlerin daha cazip hale gelmesi sonucunda, insanlık tarihinin en büyük göçü başladı.²

1970-2000 yılları arasında küresel düzeyde kent alanları dört katına çıktı. İnsanlık tarihinde ilk kez 2007 yılında kentlerde yaşayan nüfus kırsal nüfusu geçti. Günümüzde nüfusun %54’ü kentlerde yaşamaktadır ve 2050 yılında bu rakamın %68’e yükseleceği öngörülmektedir. ^3_4_5

Küresel olarak, kara yüzeyinin %2-3’ünü kentler kaplar; bu oranın 2050 yılında %4-5’e kadar çıkacağı tahmin edilirken gelişmekte olan ülkelerdeki imar alanlarının 2030 yılına kadar üç katına çıkması beklenmektedir.⁶

Günümüzde Kuzey Amerika’nın %82’si, Latin Amerika ve Karayipler’in %80’i, Avrupa’nın %73’ü kentlerde yaşamaktadır. Kentsel nüfus oranları sırasıyla %40 ve 48 olan Afrika ve Asya’da kentsel nüfus oranlarının 2050’de %56 ve %64’e çıkacağı öngörülmektedir. Bu rakamlarla iki kıta aynı zamanda dünyanın en hızlı kentleşen iki bölgesidir.⁷

Türkiye için kentleşmeye dair büyük kırılma tarımda başta traktör olmak üzere makineleşme ile 1950-60 yılları arasında yaşandı.⁸ 1950'de kent nüfusunun ülke nüfusu içindeki payı %25 gibi oldukça düşük bir düzeydeyken, bu oran 1980'de %43.9'a, 1985'te kırsal nüfusu geride bırakarak %53'e yükseldi. 2014 yılında yaklaşık 77 milyonluk nüfusun yalnızca %27'si kırsal alanda yaşarken %73'ü kentlerde yaşıyordu. Türkiye nüfusunun 2050 yılında %84’ünün kentlerde yaşayacağı öngörülmektedir.⁹ Kentsel nüfustaki artışın tarım ve mera alanlarının terk edileceği, üretimin tehdit altında olacağının habercisi olarak değerlendirilebilir.

Dünya çapında kentleşme dakikada iki hektar toprağın kaybedilmesine yol açmaktadır. Büyüyen kentler, birinci dereceden tarım alanlarına doğru genişlemektedir. Kentsel büyümenin küresel ortalamaya göre 1.77 kat daha verimli olan tarım arazilerine doğru genişleyeceği, kentsel büyüme nedeniyle ekili arazilerde yaşanacak kaybın yaklaşık %80’i Asya ve Afrika’da gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Bu nedenle hem Afrika hem de Asya’da kaybolması beklenen alanlar tarımsal açıdan diğer ülkelerin ortalamalarının iki katı daha verimli alanlardır.^10_11

Birçok şehir, bir zamanlar verimli toprakları olması sayesinde tarımın artı değer yaratabildiği yerlerde kurulmuştu. Bu durum dünyanın bugün ve gelecekteki gıda güvenliğini tehdit etmektedir. Yayılan şehirler, yerküreyi geri kazanımı çok zor hatta imkânsız olan beton ve asfaltla kaplar. Bu geçirimsiz örtü, yağmur sularının toprak tarafından emilmesini engelleyerek sellere yol açar. Su kaybı sonucu su bulamayan bitki ve organizmalar yaşama şansını kaybeder. Bunun da sonucu olarak biyoçeşitlilik yok olur ve toprağın karbonu depolaması engellenir.¹²