Kompost

Her yıl üretilen gıdaların üçte biri israf edilmektedir. İsraf edilen gıdalar kazanıldığında ise Dünya’da açlık sorununun kalmayacağı bilinmektedir. Bu durum, sadece büyük ekonomik kayıplara yol açmakla kalmaz, aynı zamanda gıdanın yetiştirilmesi, işlenmesi, paketlenmesi, taşınması ve pazarlanması için kullanılan doğal varlıkların boşa harcanmasına yol açar ve yüksek düzeyde sera gazı salımları ortaya çıkartır.¹ İsraf edilen ürünler Dünyadaki tarım arazilerinin %28'ine eşit büyüklükte bir üretimin kaybolduğu anlamına gelir. Bu süreçte, 250 km³ su israf edilirken (Van Gölü’nün tüm su hacmi 607 km³’tür.), üretilen fakat tüketilmeyen gıdaların karbon ayak izinin ise 3.3 Gt CO₂ eşdeğeri olduğu tahmin edilmektedir.²  

Tarımsal üretim yaparken aynı zamanda hasat atıkları (sap, saman, sera bitki atıkları, fındık zurufu vb.), bahçelerde budama atıkları veya tarımsal ürünlerin işlenmesi sonrasında tarımsal sanayi atıkları (melas, bira sanayi atıkları, gül işleme atıkları, çay atığı vb.) gibi organik atık ortaya çıkmaktadır. Atık olarak kullanılan çoğunlukla da yakılarak israf edilmekte, atmosfere CO₂ salınmaktadır. Oysa bu atıklar aslında toprağa uygun şekilde verildiğinde toprağa, aynı zamanda çevreye iyi gelmektedir. 

Tarımsal atıkları ve çöpe giden yiyecekleri doğaya geri kazandırmanın en etkili yollarından biri, kompostlama yoluyla geri dönüştürmektir.³ Kompostlama, bitki ve hayvan artıklarının, gıda artıklarının ve karton, gazete gibi karbon temelli atıkların mikroorganizmalar vasıtasıyla kompost adı verilen toprağımsı veya çay demi benzeri bir yapıya dönüştürüldüğü biyolojik bir işlemdir. Bu işlem organik atıkların doğada doğal yollarda humusa dönüşmesi işlemi ile aynıdır. Kompostlamada sadece şartlar kontrol altına alınarak organik maddelerin daha hızlı çürümesi sağlanır.^4_5

Kompostun topraklara verilmesi ile toprak organik maddesi artarken aynı zamanda içerdiği besin elementleri de toprağa geri döndürülmüş olmakta, toprak sağlığı iyileşirken, gübreye olan ihtiyaç azalmakta, toprak verimi artmaktadır. TEMA Vakfı “Her Dem Toprak İçin” Projesinde çay fabrikalarında çay yaprağı işleme sonrasında çıkan çay atıklarını kompostlaştırarak çay bahçelere uygulanması sonucu hem toprak fiziksel özellikleri iyileşmiş hem de mikroorganizma faaliyetlerinin arttığı belirlenmiştir. Benzer şekilde “Fıstığımız Bol Olsun” Projesinde Antep fıstığı kırmızı kabuklarının kompostlaştırarak topraklara uygulanması ile toprağın besin elementleri bakımından zenginleştiği, verimin arttığı, gübreye olan ihtiyacın azaldığı görülmüştür.

Kompostlaştırma, sadece evsel tüketimde ortaya çıkan atıklar için değil aynı zamanda bahçede, tarlada, kentlerde üretilen tüm organik atıklar ve artıklar için de geçerli bir süreçtir ve tarımsal kullanım için geri dönüştürmede en etkili araçlardan birisidir. Her yerde, her koşulda yapılabilir.⁶

Apartman dairesinde oturuyorsanız, fazla yer kaplamayan, koku ve sinek yapmayan sıcak kompost yöntemlerini kullanabilir, bahçeniz veya tarlanız için ise sizi fazla uğraştırmayacak soğuk kompost yöntemlerini kullanabilirsiniz. Soğuk kompost, sıcak kompost ve solucan kompostu (vermi kompost) olmak üzere üç temel kompost yöntemi öne çıkar.

1. Soğuk Kompost: En basit, uğraşsız ve başarısızlık ihtimali düşük olan kompost yapma yöntemidir. Doğal toprak oluşum sürecine benzer ve uzun zaman alır. Soğuk kompost, temel olarak uygun atıkların sürekli üzerine eklediğiniz bir organik madde yığınıdır. Kompost kutusu dolduğunda kompostlaşmanın tamamlanması beklenir. 
2. Sıcak Kompost: Hızlı ve etkili ama başarılı olmak için deneyim ve emek gerektiren bir yöntemdir. Bir ay gibi kısa bir sürede kullanılabilir hale gelir. Büyük bahçeniz veya tarlalar için hızlı bir şekilde besin üretir. Yığın oluşturulduktan sonra yeni organik madde eklenemez. Sıcak kompost, adından da anlaşılacağı gibi, ısınmaya bağlı çalışır. 
3. Solucan Kompostu (Vermikkompost): Organik maddenin parçalanma işlemini solucanların sindirim sistemi sağlar. Parçalama, öğütme, çevirme ve havalandırma işlemini solucanlar yapar. Kompost yapmak için kullanılan solucanlar kırmızı kompost solucanları olarak adlandırılan özel bir türdür. Özellikle organik madde öğütmekte çok başarılı ve hızlıdırlar. Ayrıca üretilen üründe solucanın sindiriminden geçtiği için mantar ve diğer hastalıklar bulunmaz.

Kompostun birçok faydası bulunur. Kompost;

• Organik atıkları değerlendirir. Birikerek kirlilik yaratacak veya yakılarak hava kirliliğine yol açacak olan organik atıklar, doğal süreçler sayesinde faydalı ve değerli bir kaynağa dönüşür.
• Toprak yapısını iyileştirir. Çok killi veya kumlu topraklardaki organik madde miktarını artırdığı için agregat oluşumunu teşvik eder. Agregat ise, toprağın nefes almasını sağlar. Yağışsız dönemde toprakta nem tutar ve buharlaşmayı azaltır. Fazla suyu sünger gibi emerek yağmurun neden olduğu erozyonu engeller. 100 kg humus, yaklaşık 195 kg su tutabilir.
• Toprağın havalanmasını sağlar. Toprağın üst kısmında havadar bir katman yaratarak, çeşitli toprak canlılarının hareket etmesine olanak tanıyan sağlıklı bir yüzey oluşturur. Bu sayede toprağın rahatça havalanmasını sağlar.
• Bitkilerin ihtiyacı olan zamanda besin sağlar. Tuz formundaki kimyasal gübreler, suyla karıştığında bitkilerin doğrudan alabileceği bir formdadır. Kullanılan kimyasal gübrenin %18-%49’u bitkiler tarafından kullanılır. Kalanı yağmur suları ile taşınarak yer altı suyuna, akarsulara, göllere ve denizlere ulaşır ya da buharlaşarak atmosfere karışır. Kompost ise, bitkilerin istediği zamanda ve formda alabilecekleri besin maddesi içerir, yavaş salınımlıdır.
• Topraktaki toksinleri etkisiz hale getirir. Toprakta var olan toksik maddeler ve ağır metaller, bitkilerin kökleriyle alamayacağı bir forma dönüşür ve sabitlenir.
• Toprağın pH dengesini düzenler. pH seviyesi fazla yüksek veya düşük olduğunda, toprakta yeterli besin varsa bile bitkilerin bunları kullanması zorlaşabilir. Bol miktarda kompost eklenen topraklarda, bitkilerin ihtiyaç duyduğu pH seviyesi daha geniş bir aralığa yayılır ve daha esnek koşullar sağlanır.⁷