Tarım Topraklarının Korunması

Tarım arazileri, doğal orman ve otlak alanlarındaki bitki örtüsü uzaklaştırılarak tarım üretimi yapılan insan eliyle şekillendirilmiş ikincil ekosistemlerdir. 5 bin yıl önce orman arazileri, Dünya karasal alanının %55’ini, doğal otlaklar %44’ünü oluştururken, günümüzde ormanların kapladığı alan %31’e, doğal otlaklar ise %14’e inmiştir. Halen yeni tarım arazileri elde etmek amacıyla özellikle tropik bölgelerde orman tahribatları devam etmektedir. Ancak bugün arazi tahribatı biyolojik çeşitlilik kaybında ana, iklim değişikliğinde ise ikincil etkendir ve Dünya’nın taşıma kapasitesinin üzerindedir. Öte yandan her yer tarım yapmaya uygun değildir. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) gezegenin orta kuşağı boyunca (Yakındoğu, Kuzey Afrika, Güney Asya, Orta Amerika, Akdeniz Havzası) mevcut tarım arazilerine eklenebilecek alanların kalmadığına vurgu yapmaktadır. FAO’ya göre küresel tarım alanlarına eklenmeye uygun alanlar Güney Amerika ve Afrika’da bulunmaktadır ancak bu alanların büyük bölümü ekolojik amaçlar ya da eşsiz nitelikleri nedeniyle korunması gereken doğal kaynaklar olduğu belirtmektedir.¹ 

Bir yandan tarım arazileri elde etmek için orman ve doğal otlaklar tahrip edilirken, diğer taraftan kentleşme, alt yapı ve sanayi tesisleri verimli tarım arazilerini yutmaktadır. 1950’li yıllardan nüfusun sadece %30’u kentlerde yaşarken bu oran Dünya’da %56’ya ülkemizde ise %93.6’ya ulaştı.^2_3 Son beş yılda Dünya’da kentsel alan %23 arttı, 775.000 km²’ye ulaştı ve 2100 yılında bunun 1.1-3.6 milyon km2’ye ulaşacağı tahmin edilmektedir.⁴ Toprakların büyüyen kentler nedeniyle asfalt ve beton veya geçirimsiz maddelerle kaplanmasına toprakların mühürlenmesi denilmektedir. Mühürlenen topraklar kalıcı olarak hizmet üretemez hale gelmektedir.   

İnsanlar geçmişte kentleri verimli tarım arazilerinde kurmuş olduğundan büyüyen kentler hemen bitişiğinde yer alan verimli tarım arazilerini yok etmektedir. Türkiye’de büyüyen kentler tarım arazisi 1992-2022 yılları arasında 4.4 milyon hektar (İstanbul ilinin yaklaşık 4.5 katı kadar) tarım arazisini yok etmiştir. Oysa 2050 yılında 8.2 milyon daha artacağı ve artan nüfusun gıda ihtiyacının karşılanması için 4.9 milyon hektar tarım arazisine ihtiyaç olacağı tahmin edilmektedir.⁵ Dünya ve ülke nüfusundaki artış bunun yanında iklim değişikliğinin tarımsal üretim üzerindeki olumsuz etkilerini göz önüne alındığında yeterli gıdaya ulaşabilmek için verimli tarım topraklarının korunması gerektiği çok açıktır.  

TEMA Vakfı’nın içinde olduğu bir komisyonla hazırlanan 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu tarım topraklarının korunması için önemli hükümler getirmektedir. Tarım arazilerinin amacı dışında kullanılamayacağı (Madde 13), tarımsal üretim potansiyeli yüksek, erozyon, kirlenme, amaç dışı veya yanlış kullanımlar gibi çeşitli nedenlerle toprak kaybı ve arazi bozulmalarının hızlı geliştiği ovaların büyük ova olarak ilan edileceği ve bu alanların hiçbir surette amacı dışında kullanılamayacağı (Madde 14) hükme bağlanmıştır. Ancak yine aynı maddelerde tarım topraklarının tarım dışı amaçlara tahsisini düzenleyen çok sayıda istisnai düzenleme de yer almaktadır. Bu düzenlemeler gözden geçirilerek sınırlandırılmalı, alınacak kararlarda kamu yararı yerine üstün kamu yararını esas alan ekolojik tabanlı arazi kullanım planları hazırlanmalı ve diğer planlamalar bunun üzerine baz edilmeli,  büyük ovalarda tarımsal alanın daralmasına veya verimin düşmesine neden olacak faaliyetlere izin verilmemelidir. Ayrıca, tarımsal üretimin sürdürülebilirliği üreticilerin gelirlerini artıracak, kırsal göçün önüne geçmeyi sağlayacak kırsal kalkınma politikaları benimsenmelidir.