Toprak Besin Ağı

Bir ekosistemde, organizmalar arasında madde ve enerji akışına besin zinciri denir. Besin zinciri üreticiler (yeşil bitkiler), tüketiciler (organizmalar) ve ayrıştırıcılar olmak üzere üç büyük ekolojik organizma grubundan oluşur.

Besin zincirinin ilk basamağını, fotosentez ya da kimyasal yolla kendi besinini sağlayan üreticiler oluşturur. Üreticiler, otçullar (birincil tüketiciler) tarafından, otçullar da etçiller (ikincil tüketiciler) tarafından yenir. Bazı canlılar hem bitkiler hem de hayvanlarla beslenir. Bunlara ise hepçil denir. Hepçiller, tüketici olarak isimlendirilir. Beslenme ilişkileri, çoğunlukla tek yönlü ilişkiden daha karmaşık bir yapıdadır. Bir tüketici organizma, çok sayıda türün besini olabildiği gibi çok farklı organizmayı da gıda olarak kullanabilir. Karmaşık olarak birbirine geçmiş pek çok besin zincirinin tamamına ise besin ağı denir.

Tür topluluklarının karmaşık düzendeki beslenme ilişkileri, türler veya birlikler arasındaki ilişkiler göz önüne alınarak (av-avcı ilişkileri vb.) ikili oklar ile çizilir. Besin ağlarının çizilmesindeki en önemli amaç toprak canlılarının ayrışma süreçlerine ve besin döngüsüne olan etkilerini anlamaktır.^1_2

Toprak besin ağı, hayatlarının tümünü ya da bir kısmını toprakta geçiren organizmaların oluşturduğu birliktir. Besin ağı diyagramı, bir organizma diğerini gıda olarak kullandığında ortaya çıkan bir dizi enerji ve besleyici dönüşümlerini gösterir. Enerji ve besinler, bir grup diğerinden beslendikçe üst basamağa taşınır.³

Toprak besin ağının birincil basamağını oluşturan birincil üreticiler, fotosentez yapan canlılardan oluşur. Üretim toprak üstünde bitkiler ve algler yolu ile gerçekleşir. Topraktaki otçul canlıların organik kalıntılarla beslenmesi (tüketim) sırasında kalıntılar mekanik olarak ufalanır ve mikroorganizmalar için uygun hale getirilir. Ayrışma kademesinde kalıntılar, ayrıştırıcılar olarak tanımlanan yuvarlak solucanlar, mantarlar ve bakteriler tarafından mikrobiyal ve biyokimyasal olarak ayrıştırılır. Bu esnada toprak bileşiminde yer alan      besin elementleri de ortaya çıkar. Ayrıştırıcılar besin ağının bir üst basamağında olan avcıların besin kaynağıdır. Toprak besin ağının son zincirini fareler, memeliler ve kuşlar gibi gelişmiş canlılar oluşturur. Bu canlılar öldüklerinde toprak organizmaları tarafından parçalanarak tekrar besin ağına katılırlar. Bu şekilde döngü yinelenerek devam eder.

Toprak besin ağının, yaşama birçok farklı noktadan etkisi vardır. Toprak organizmaları; gübre, bitki artığı ve böcek ilaçları dâhil olmak üzere organik bileşiklerin, tatlı suya karışarak kirletici hale gelmelerini önler.  Doğadaki geri dönüşüm süreçlerinin en büyük kısmı toprakta gerçekleşir. Bu dönüşüm aynı zamanda toprağı besler, toprağın erozyona, bitkilerin ise çeşitli hastalıklara karşı direncini artırır. Başta kolay yıkanabilir azot olmak üzere suları kirletecek besin elementleri bitkilere ulaşılır hale getirir. Birçok organizma toprak parçalarının bir araya toplanmasını sağlayarak kümelenmeyi ve dolayısıyla gözenekliliği arttırır, böylece suyun toprak tarafından tutulması kolaylaşır ve erozyona neden olan yüzey akışı azalır. Toprak canlıları doğrudan ve dolaylı olarak toprak üstü canlıları için gıdanın temelini oluşturur.⁴ Topraktan, toprak canlıları dışarı çıkarıldığında artık kalan kısma toprak denilemez. Toprağı toprak yapan toprak ekosisteminin ayrılmaz ögesi olan toprak canlılarıdır.